S Ö Z A L T I

28 may 1997 b.dortmund - yuventus matçı | idman

1996-97 Uefa çempionlar liqasının finalı. Hazır dortmund da finala çıxmışkən yad ediləsi oyunlardan biridi. Bura qədər 1995 və 1996 bundesliqa çempionu olan Dortmund o sezon b qrupunda 6 oyuna 4 qələbə, Polşanın widzew lodz klubu ilə 2-2 heç-heçə və evdə atleticoya 1-2 hesabla məğlub olaraq 13 xal və averajla Atletico Madridin gerisində 2-ci olmuşdu. Juventus isə c qrupunda 5 qələbə və səfərdə Rapid wienlə 1-1 qalaraq 1-ci olmuşdu. Yeri gəlmişkən, fənərbağçanın Manchester unitedi elvir boliçin qoluyla 1-0 məğlub etdiyi həmin o məşhur oyun da bu qrupda baş vermişdi. Bununla da Unitedin Avrokubok oyunlarında Old Trafforddakı 40 illik məğlubiyyətsizlik seriyası başa çatmışdı.
4/1-də dortmund 1996-cı ilin Fransa çempionu və öz qrupunu 1-ci bitirən Auxerre-i rahatlıqla 3-1 və 0-1 hesabı ilə keçir. Yuventus da nisbətən rahat rəqib olan norveçin rosenborg klubunu 1-1 və 2-0 la keçir. ( deyirəm dönəmin çempionatlarına baxe. İndi nəinki Rosenborgu və Auxerre-i hətta o dövrün güclü Hollandiya klublarını da 8/1-də görmək çətin məsələdi. Türklər demiş makas çox açılıb.) yarımfinalda borussiya Manchester unitedi hər iki oyunda da 1-0 məğlub edir. Maraqlıdı ki, bu matçlar 2024 sezonunun psg ilə olan oyunlarının kopyasıdı. Juventus 1996-cı ilin finalında qalib gəldiyi Ajaxı 1-2 və 4-1 hesabı ilə darmadağın edir. Bu arada Ajax da 1994-95 çempionlar liqası çempionu idi. İzlədiyim ən yaxşı Ajax komandalarından biri idi. Milanı həm öz qruplarında 2 dəfə, həm də finalda keçmişdilər. Z kuşağı nə var bunda? Milan onsuzda zəifdi desə də, söhbət əfsanə milandan gedir.
Və 28 may 1997. Bavariyanın keçmiş evi Münhen olimpiya stadionu. Möllerin, kohlerin, riedlenin, chapuisatın və baş məşqçi ottmar hitzfeldin dortmundu deşamın, zidanın, vierinin, Del pieronun və əfsanəvi baş məşqçi, bundan 9 il sonra İtaliya milli komandasına dünya çempionluğu qazandıran marçello lippinin yuventusuna qarşı. Əlbəttə ki, keçən ilin çempionu Yuventus favorit idi. Amma 29-cu və 34-cü dəqiqədə euro 1996-da ingiltərənin xəyallarını puç edən Karl heinz riedle səhnəyə çıxdı. Yuventus şok olmuşdu. 1-ci dövrə belə bitdi. 2-ci dövrədə isə nələr oldu nələr. Zidanın dirəkdən dönən topu, vierinin əl ucbatından sayılmayan qolu və del pieronun əla daban qolu. Hesab 2-1 olmuşdu. Amma 70-ci dəqiqədə Chapuisatın əvəzinə meydana daxil olan və bütün karyerasını yalnız Borussiya dortmunda fəda edən Lars Ricken abimiz oyuna girdi. Və girəndən 16 saniyə sonra çempionlar liqası finallarının bəlkə də ən yaxşı qolunu vurdu. Yuventusun qapıçısı peruzzi çox öndə dayanırdı oyunlarda. Bunu görən möller pası Rickenə verir və Ricken xarüqə yaradır. 20 dəqiqə sonra isə oyun bitir. Və dortmund tarixinin ilk çl finalında qalib olur. Haşiyəyə çıxım: 2013-də bavariyaya uduzan dortmund da pis komanda deyildi. Sadəcə bəxtləri gətirmədi. Bu il isə Real madridlə işləri çox çətin olacaq. Çempionluq xəyaldır. 27 il öncə də xəyal idi amma bacardılar. Görək bu il necə olacaq.

Əfsanəvi fosforlu sarı forması ilə Dortmund komandası


Həmin o məşhur vuruş



Seremoniya





Bu da türkçə icmal

https://www.dailymotion.com/video/x60fuiv

tissot prx | texnologiya

Son illərin ən "xod" gedən qol saatı. Ölkəmiz standartları üçün baha olsa da 1000 dollardan ucuz olduğu üçün birinci dünya ölkələrində "affordable" seqmentinə daxil olur.


Tissot, saatın dizaynının 70-ci illərdə satdığı tissot seastar modelindən götürüldüyünü deyir.

Amma həmin seastar modelinin dizaynının da Audemars Piguet royal oak-dan ilhamlandığını hər kəs yaxşı bilir.

Saatın bilərziyi royal oak-da olduğu kimi inteqrasiya olunmuş bilərzikdi. Yəni bilərziyin saatın gövdəsinə birləşən birinci parçası gövdəyə inteqrasiya olununub və tam qatlanmır.

Elə bu səbəbdən də saatın ayaqdan-ayağa (lug to lug) uzunluğu xeyli böyükdü. Belə olan halda qol ölçünüz incədisə saatın bilərziyi qolunuzdan kənara "daşır".

Normalda 42-43 mmlik saatları rahatlıqla taxan mənim belə biləyimdə 40 mmlik versiyası böyük görünürdü. Ona görə alarkən taxıb yoxlamaq lazımdı.
Kvars versiyada sferblat sadə dizayndadı. Xəfif sunburst effekti var.

Mexaniki versiyada isə vafli dizaynına sahibdi

Saatla bağlı ən böyük müzakirə mövsuzu içindəki mexanizmdir. Powermatic 80 mexanizmi 80 saat enerji rezervi versə də mexanizmin bəzi detallarının plastik olması fikir ayrılığına səbəb olub. Bəziləri plastik detalların metal detallar kimi bir-birinə sürtünərkən yeyilmədiyini və buna görə uzunömürlü olduğunu deyir. Bəziləri də plastik detalların aztapılan olduğu üçün saatın təmirinin çox çətin olduğunu deyir.
Saatın populyar olmasına görə tonla fərqli rəngi və versiyası mövcuddu.
35 və 40 mm-lik kvars versiya

35 və 40 mm-lik mexaniki versiya

42 mm-lik mexaniki xronoqraf versiya


Və ən bərbad versiya olan digital versiya


Alternativi üçün (baxma: citizen tsuyosa)

ray ban | sağlamlıq

1936-cı ildə qurulmuş olub 1999-cu ildən etibarən luxottica'nın tərkibinə alınan, Verdiyin pulun son qəpiyinə kimi layiq olan,
aviator wayfarer və clubmaster seriaları ilə məşhurlaşmış amerika mərkəzli eynək şirkəti. bütün təbəqələrdən olan insanlarçün əlçatan olan azsaylı brendlərdən biridir. Bir milyarderin də gözündə görmək mümkündür, orta gəlirli insanın da.

Materialının premiumluğunu əlinə aldığın andaca hiss edilir. möhkəm, dözümlü olmasına baxmayaraq yüngül və keyfiyyətli materialdan olması sayəsində burunun üstündə gözəçarpan izlər qoymur və eynək taxdığını belə unutdurur adama. Lensləri modeldən asılı olaraq polikarbonat və ya mineral şüşədir. Onsuz da yetəri qədər pul verilir deyə, məncə, bir azca artıq ödəyib mineral şüşə olanı almaq daha məntiqlidir.

Almaq istəyənlər üçün texniki 1-2 detala deyinim. Yəqin ki, eynək taxan hər kəs "50/22/150" tipli yazıların çərçivə ölçüsü, burun hissənin genişliyi və sap uzunluğunu bildirdiyindən agahdır. Deyildisə də, artıq öyrənmiş oldu. ray-ban Modellərinə göz atarkən əlavə olaraq, əksər hallarda "g15" yazısını görmək mümkündür. G15 ray-ban'in 1937-dən bu yana istehsal etdiyi ən əsas şüşəsidir. G15-lə bərabər "b15" yazısını da görmək mümkündür. Bu kodlar şüşənin kodlarıdır. "g" hərfi "green", "b" hərfi "brown" sözündən gəlir, şüşənin rəngini bildirir. "15" rəqəmi isə lenslərin filter göstəricisidir. işığın 85%-ni bloklayıb 15%-ni buraxdığını göstərir. Təbii ki, bunlar standart (yəni sadəcə uv qorumalı) lenslərə aiddir, polarizə lenslərdə durum dəyişir.

Polarizənin də nə olduğunu bilməyənlər üçün qısaca izah edim. Polarizə qat gözün yorulmaması və daha aydın görüş üçün istifadə olunur. Ən əsas özəlliyi rəngləri daha kontrastlı, daha canlı verməsi və ən əsası da, yansımaları önləməsidir.

Yansıma deyərkən işığın qışda qarın, buzun, yayda asfaltın, maşınların, suyun üzərində yaratdığı bütün növ üfüqi olan parıltıları nəzərdə tutulur. Düzü, yuxarıdakı şəkildə bir az şişirdilib, ancaq məntiqi başa düşmək üçün yetərlidir. Bu arada, diqqət etdinizsə, bir əvvəlki cümlədə "üfüqi" sözünə xüsusi vurğu etdim. Çünki şaquli olan(məsələn, yandan və ya binaların şüşələrindən gələn) parıltıları önləmir. Əslində, polarizənin niyə belə işlədiyinin məntiqini mən də tam dəqiq bilmirəm* biri çıxıb bu barədə entri yazsa, əla olardı . Ancaq müqayisə olaraq fotoqrafiyadan anlayışlı şəxslərə polarizə lens filterləri üzərindən başa sala bilərəm. İstifadə edənlər bilir ki, bu filterlər lensin önünə taxılanda təkər kimi 360 dərəcə döndürmək olur. Duruma uyğun olaraq onu fırladıb fotosu çəkiləcək yeri polarizə edirik. Lakin gün eynəklərində şüşənin üzərinə əlavə vasitə taxılmayıb birbaşa olaraq şüşənin özünə çəkildiyindən sadəcə müəyyən limitli bir bucaq altında olan parıltıları önləyir. işığı yansıdan və gözü yoracaq olan parıltılar əksər hallarda qar, buz, qızmar günəş altındakı asfalt, maşınların və suların səthləridir, hansılar ki, yerə üfüqi şəkildə paraleldir, ona görə də eynəklərdə şaquli yox, üfüqi işığın qarşısını alacaq formada polarizə qat çəkilir. * nəsə elə bil çox qəliz oldu

Bir ray-ban Eynəyi seçərkən onun polarizə olub-olmamasını anlamaq isə çox bəsitdir. Bütün Ray-ban eynəklərinin sağ (öndən baxanda sol) şüşəsinin küncündə marka adı kimi "ray-ban" yazısı olur. Əgər eynək polarizədirsə, marka adının yanına bir də "p" hərfi qeyd olunur

və şüşənin üstündə standart olaraq "g-15" stikeri deyil də, "polarized" yazılı sticker olur.

Eyni zamanda kodlama olaraq da eynəyin sol sapının içərisində ən sonda rəqəm və "p" hərfi ilə işarələnir. Misalçün öz eynəyimdəki kod:

Eynəyin qutusunun içərisində çıxan təlimatda sapdakı son 2 rəqəm və hərfin eynəyin günəş radiasiyasına qarşı nə dərəcədə qorunma təmin etdiyini bildirdiyi qeyd oıunub:
0 - çox zəif
1 - zəif
2 - orta
3 - yüksək
4 - çox yüksək
"n" hərfi "normal", "p" hərfi də dediyimiz kimi "polarized" anlamına gəlir.

Reddit'dən tutmuş quora'ya, ordan da üzü türk forumlarına qədər saysız-hesabsız başlıq açılaraq soruşulan, hətta bakıdakı rəsmi satış yerlərində belə cavabı tam əminliklə verilə bilməyən bir suala tam rəsmi bir cavab vermiş olum. Məsələ belədir ki, insanlar eynək alarkən "uv400 yoxsa polarized?" seçiminə düşürlər. Hər zaman da sual yaranır ki, "görəsən, polarizə eynəklər həm də uv400-dür?". Özüm keçən ay araşdırma edəndə dəqiq cavab tapmadığım üçün şirkətin amerikadakı müştəri xidmətlərinə mail yazdım. Sağ olsunlar, gün ərzində də cavabladılar və buradan elan edirəm mən də -*
"bütün ray-ban eynəklər uv400 qorumalı şüşəyə sahibdir. mavi işığın böyük çoxluğunu, uv-a və uv-b kimi zərərli şüaların isə 100%-nin qarşısını alırlar. yəni polarizə olan ray-ban'lar həm də uv400-dür. Lakin özlərinin qeyd etdiyi bir əmmanı da deyim. Polarizə olan ray-ban eynəklər g-15 (və ya b-15) kodlu şüşəyə sahib olduqları deyilsə də, "texniki olaraq" 15 sayılmırlar. Çünki mail'də qeyd olunmuşdu ki polarizə olduğundan bu şüşə normal işığın 89%-ni bloklayır və 11%-ni keçirir. Bu da "texniki olaraq" şüşənin g-15 deyil də g-11 olmasına gətirib çıxarır.

Son olaraq, ümumən gün eynəyi almaq istəyənlərə eynəksiz gəzəndə gözləri sulanan biri kimi mənim tövsiyəm o olardı ki, mütləq şəkildə polarizə olan eynək alsınlar* polarizə ray-ban üçün əlavə 50$ ödəməlisiniz . Xüsusilə də maşın sürənlər, uzun yola çıxanlar üçün həyat qurtaran şeydir polarizə eynək. Çünki mən özüm sadəcə uv400 olan eynək taxanda davamlı şəkildə "eynəyin də var, niyə gözlərini qıyırsan?" deyirdilər. Bunu istifadə edəndən sonra anladım ki, problem polarizə olmamasında imiş: o yansımalar gözümü qamaşdırırmış. Həmçinin, 200, 300, 500 - hər nə qədərdirsə, pula qıyın, mütləq şəkildə eynək işinin içində olan markaları alın. Ray-ban olmasın, olsun persol, oakley, tom ford, prada və s. Əsas odur güvənilir brend olsun. Həm də ki, yazıda qeyd etdiyim 85-89% işığı bloklamaq məsələsi də gözünüzü qorxuzmasın. İllər Əvvəl 50-60 manatlıq poddelka eynək taxırdım, hansı ki bildiyin adi qara plastik idi, "gün eynəyi" adı altında qaraldırdı hər yeri. Kiminsə axşam vaxtı gün eynəyi taxdığını görəndə də qəribsəyirdim ki, kor kimi heç yeri görmədiyi halda bu niyə gözündən çıxarmayıb? Dünən başıma gələn bir hadisədən sonra indi anlayıram o insanları. Dünən axşam şəhərdə dostumla qarşılaşanda "hava qaralıb, gün eynəyi niyə taxmısan?" deyəndə ayıldım ki, eynəyimi dəyişməmişəm, gözümdə qalıb. İnsan kağız üstündə "89% işığı bloklayır" cümləsini görəndə elə bilir ki, hər yeri zil qaranlıq edəcək. Di gəl ki, digər şəffaf eynəyimdən tək fərqi ətrafı cüzi bir yaşıl filterlə göstərməsidir, hansı ki buna rəğmən əşyaların rənglərində və tonlarında bir qram dəyişiklik yoxdur, necədirlərsə elə də görünürlər. Amma bununla belə günəş və ümumiyyətlə, digər işıqlar insanın gözünü bir qram da yormur* türklər demiş, ohh, dünya varmış. İndi oturub illərdir niyə ağıl edib düz-əməlli bir gün eynəyi almayıb gözlərimə əziyyət vermişəm deyə heyifsilənirəm.

Yekun olaraq, Ortalıqda həddindən çox geydirmə ray-ban var. Əvvəllər original ilə fake arasındakı fərqi lazer ilə şüşəyə qazınmış "rb" loqosundan, kodlardan və s şeylərdən anlamaq asan idi, amma indi elə fake ray-ban'lar var ki, heç illərin optikaçısı belə ayırd edə bilmir hansı originaldı, hansı fake. Yuxarıda bir yazar hər gələnin gözündə ray-ban olduğunu deyib, ancaq demək olar 90%-i fake ray-ban'dır. Odur ki, rəsmi satış nöqtələrindən almaq lazımdır. Bakıda occi və 28 mall'dakı sunglasshut mağazalarını məsləhət görürəm. Əsas da sunglasshut. Çünki ray-ban şirkəti luxottica'nın tərkibindədir və sunglasshut da luxottica qrupun məhsullarını satan ən əsas mağazadır. Türkiyədən alınacaqsa, atasun optik və elə ordakı sunglasshut məsləhətdir. Amma məncə, ən yaxşısı ya amazon'da rəsmi ray-ban mağazından və ya elə sırf ray-ban'ın öz saytından almaq ən yaxşıdır. 10-15 gün gözlə, amma ən azından için rahat olsun ki, tamamilə original, keyfiyyətli və ömürlük bir eynək almış olacaqsan. Həm də ki, öz saytında digər yerlərdə olmayan hər cürə "option"ları görmək mümkündür. İstədiyin kimi çərçivə, şüşə rəngini, polarizə olub-olmamasını, hətta üzərinə lazerlə söz yazılmasını belə seçmək olur. Şəxsi zövqümcə elə ən yaxşısı, wayfarer modelini almaqdır. 70 illik klassikləşmiş dizayn elədir ki, hər tip üz quruluşuna, hətta eynək yaraşmayan insanlara belə yaraşır. Əslində, wayfarer özü öz içərisində "classic/ ease/ new/ folding/ mega" olaraq 5 tipə bölünür. Entri yetəri qədər uzun olduğundan model fərqlərinə girib daha da uzatmaq istəmədim. 2 ay elə didik-didik araşdırma elədim ki, bildiyin satış mütəxəssisinə çevrilmişəm :d. Odur ki, almaq fikrinə düşən olsa, heç çəkinmədən mesaj qutumu yaşıllandıra bilər, əlimdən gələn hər köməyi edə bilərəm.

1984-85 serie a sezonu | idman

Serie a tarixinin ən gözlənilməz sonla başa çatan sezonu. Ümumiyyətlə bu sezon bir çoxlarına görə "serie a-nın serie a olduğu illər" ifadəsinin ilk ilidir. Amma real yanaşsaq 1982-83 sezonundan, yəni Michel Platininin Yuventusa transferindən sonra hər şey möhtəşəm olmağa başlayır. Zatən Yuventusda Gaetano Scirea, Antonio cabrini, Marco Tardelli, ən yaxşı çempion ola bilməyən komanda olan 1982 Braziliyasını ağlar qoyan Paolo Rossi və gəlmiş keçmiş ən yaxşı qapıçılar siyahısında mənə görə ilk 3-lükdə olan Dino Zoff da var idi. Platini gələndən sonra olur konfet.
Amma gələk bu sezona. Əsas Komandaların vəziyyətini ayrı-ayrı yazmağa çalışacam.
Yuventus keçən sezonu çempion olaraq bitirmiş və ümumilikdə 21 çempionluğa çatmışdı. Yayda lazionun super ulduzu Bruno giordano ilə razılığa gəlsələr də, bruno sonradan astronomik maaş tələb edir və iş pozulur. Zatən bu sezon lazio da serie b-yə düşür. Bruno da növbəti sezon Napoliyə keçir. Amma bu sezon yuventusun işləri yaxşı getmir və ilk 5-likdən kənarda qalırlar. Buna baxmayaraq komandanın ulduzu olan və 1984-də Fransa ilə Avropa çempionu olmuş Platini 18 qolla sezonun bombardiri olur. Serie a-dan əli üzülən Yuventus fikrini çempionlar liqasının keçmiş adı olan Çempion klublar kuboku turnirinə verir. Heysel faciəsinin baş verdiyi finalda məhz Platininin penaltisi nəticəsində Liverpool üzərində qələbə ilə Avropanın böyüyü olurlar.
Sezonun Daha bir önəmli hadisəsi isə tarixin ən yaxşı oyunçusunun Barcelonadan Napoliyə transfer olunması idi. Bəziləri Maradonanın Barcelonada istəniləni vermədiyini düşünərək onun kaprizli olduğunu bildirir. Amma Barcelona - Maradona məsələsi tamam başqa söhbət mövzusudur. Çoxları Napolinin çempion olmağını gözləsələr də bu 3 il sonra baş verir. Komandanın ən yaxşısı Maradona olsa da təkbaşına Napolini çempion etməsi imkansız idi. Ətrafında yaxşı oyunçular yığılandan sonra o, tarix boyu şimallılar tərəfindən lağ edilən və ələ salınan Neapolu 2 dəfə İtaliyanın böyüyü etməyi bacarır.
Fiorentina isə 82 Braziliyasının əfsanə kapitanı və karyerasında sadəcə 1 sezon Avropada oynayan Socratesi transfer edir. Amma matçlarda istəniləni verə bilmir, məşq üsullarını bəyənmir, həddindən artıq siqaret çəkir və içki içir, məşqçilərlə dalaşır və sezon sonunda Braziliyaya qayıdır.
Roma 1982-83 sezonunu çempion bitirəndən sonra 1984 Çkk turnirində liverpoola penaltilər seriyası nəticəsində məğlub olur. Romanın əsas ulduzlarından biri yenə 82 Braziliyasının oyunçusu olan Falcao idi. Onun çkk finalında penaltini vurmaqdan imtina etməsi, sol dizindən zədələnməsi, komandanın onun üçün həddən artıq pul xərcləməsi Falcaonun da sezon sonunda Braziliyaya qayıtması ilə nəticələnir.
Demək olar ki, sezonun ən yaxşı heyətlərindən birinə sahib olan İnter isə o qədər yaxşı nəticələr əldə etmir və sonda 3-cü olur. Milan da eynilə qənaətbəxş çıxış etmir və sezonu 5-ci bitirir.
Gələk Çempion Hellas Veronaya. Bu hadisəni yalnız 2016-cı ildəki Leicester city çempionluğu ilə müqayisə eləmək olar. Belə nağıllar məncə bir də olmayacaq. Zatən Veronanın ilk və tək çempionluğudu. Bu "balaca" klubun çempionluğunda əsas rollar yayda transfer edilən alman Hans Peter briegel və danimarkalı preben elkjaer ilə birlikdə oyunun sistemini onların üzərinə quran baş məşqçi osvaldo Bagnoli olur. Qapıda da garella əfsanələr yaradır, amma sezon sonunda çempion olmaq üçün sağa sola pul xərcləyən (təbii ki, bunda siciliya mafiyasının da rolu böyükdür) Napoliyə keçir. Komandanın əsas qol maşını guiseppe Galderisi olur və ümumilikdə 11 qol vurur. Hellas verona ilk turda maradonalı Napolini 3-1 məğlub edir. Yuventusu ilk dövrədə 2-0, Romanı isə 1-0 la keçirlər. 2ci dövrədə isə hər ikisi ilə heç-heçə edirlər. İnter və milanla isə hər iki dövrədə matçlar heç-heçə bitir. Verona sezon boyunca sadəcə 2 dəfə məğlub olur. 15-ci turda avellinoya 2-1, 25-ci turda Torinoya 1-2. Ki Torino da bu sezonu əla keçirib sonda 2-ci olur. Ümumilikdə verona 30 oyuna (15 qələbə, 13 heç-heçə və 2 məğlubiyyət) 43 xal toplayır. 29 tur lider olurlar. Sadəcə 16-cı turda İnter 1 həftəlik lider olur. O dərəcədə əzmkar oynayırlar. Coppa Italiada isə 4/1-də İnterə uduzurlar. İnter yarımfinalda Milana, milan isə finalda Sampdoriaya məğlub olur.
Bir haşiyəyə də çıxmasam olmaz. Serie a tarixində məhz bu sezon bir ilk gerçəkləşir və bu sezondan sonra bir daha bunu etmirlər. Bura kimi hansı hakimin hansı oyunu idarə edəcəyi 3-5 gün qabaqcadan müəyyən olunurdu. Amma bu mövsüm məhz oyun günü püşk ilə hakimlər təyin edilir. Və Hellas verona çempion olur. Və bir daha bu üsul təkrarlanmır. Və verona kimi "balaca" komandalar bir daha çempion ola bilmir. İf you know, you know.
Son olaraq fantastik mövsümün ilk 5-liyi və bəzi səhnələr:

28 may 1997 b.dortmund - yuventus matçı | idman

tissot prx | texnologiya

ray ban | sağlamlıq

virus ★ wiki | elm

kiçik ölçülü, sadə quruluşa malik, heyvan, bitki və bakteriya kimi canlıların hüceyrələrində çoxala bilən, canlı ilə cansız arasındakı sərhəd olan infeksion mikroorqanizm. Adı öz mənşəyini latın dilindən götürmüş - "zəhər" mənasını verir. virusların araşdırılması ilə mikrobiologiyanın məşğul olan sahəsi virologiya adlanır.

ilk dəfə fransız alim Louis Pasteur quduzluğa səbəb olan patogen orqanizmi tapa bilmədiyinə görə, optik mikroskopla görünə bilməyəcək patogenlərin varlığı haqqında fərziyyə irəli sürdü. 1884-cü ildə fransız mikrobioloq chamberland üzərindən axan məhluldan bakteriyaları tutub saxlaya bilən süzgəc hazırladı. 1892-ci ildə isə rus bioloq dmitri ivanovsky bu süzgəcdən istifadə edərkən, tütün mozaikası virusunu kəşf etdi. məhlulun tərkibində olan ovulmuş tütün yarpaqları bu süzgəcdən keçdikdən sonra belə infeksiya yoxa çıxmamışdı. ilk başlarda, ivanovski xəstəliyin səbəbinin bakteriyalar tərəfindən ifraz olunan toksinlər olduğunu düşündü. O dövrdə dəbdə olan və orta insan ömrünün 40 ildən 70 ilə qaldırılmasında mühim rol oynayan " xəstəliklərin mikrob nəzəriyyəsi" dəbdə olduğuna görə, belə düşünülürdü ki, ən kiçik canlılar bakteriyalardır və buna görə də bütün infeksion orqanizmləri bu süzgəc saxlaya bildiyinə görə infeksiyaya səbəb hər hansı bir orqanizm yox, elə toksindir. ancaq 1898-ci ildə holland mikrobioloq Martinus beijerinck təcrübələri təkrarladı və infeksiyanın səbəbinin yeni həyat formaları - viruslar olduğunu qəbul elədi. O müşahidə etdi ki, həmin canlılar bölünməkdə olan hüceyrələrdə çoxalırlar, ancaq o, onların maye şəkildə olduğunu güman etdi və onları " contagium vivum fluidum" ("mayedə həll olmuş halda yaşayan mikroblar") adlandırdı. ancaq sonra wendell stanley onların maye halda yox, bərk halda olduğunu sübut etdi. həmin ildə loeffler və həmkarı ilk heyvan mənşəli virusu ( apthovirus) kəşf etdi.


Louis Pasteur


dmitri ivanovsky

20-ci əsrin əvvəllərində artıq bakteriyaları da yoluxduran və bakteriofaq adlandırılan viruslar kəşf edildi. ilk başlarda bu tipli viruslar tipoid və xolera kimi bakteriyalar tərəfindən törədilən xəstəliklərin müalicəsi üçün mümkün vasitə kimi görünsə də, penisillinin kəşfi ilə öz əhəmiyyətini itirdi, ancaq hal-hazırda bakteriyalarda antibiotikə qarşı yaranmış müqavimətə görə yenidən bu tipli viruslar tədqiq olunmağa başlayıb. 1906-cı ildən başlayaraq viruslar bitkilər ve heyvan toxumalarının üzərində yetişdirilməyə başladı. 1931-ci ildə abşlı patologiya üzrə mütəxəssislər adi qrip virusu və bir sıra virusları mayalanmış toyuq yumurtalarının üzərində yetişdirməyi bacardılar. ilk dəfə 1949-cu ildə insan embriyonlarında, heyvan toxuması istifadə edilmədən viruslar ( polioviruslar) yetişdirildi.

Digər önəmli nailiyyət 1931-ci ildə alman mühəndisləri Ruska və Knoll-un elektron mikroskopu kəşf etməsi ilə virusların görüntülərinin əldə edilməsi idi. 1935ci ildə məlum oldu ki, tütün mozaikası virusu demək olar ki, zülallardan ibarətdir. Ancaq sonradan virusların 2 hissədən ibarət olduğu məlum oldu: zülal və nuklein turşusu. 1941-cı ildə x-şüa diffraksiyası üsulu ilə kristallaşdırımış virusun görüntüləri əldə edildi. 1955-ci ildə isə bu şəkillərə əsasən, rosalind franklin adlı gözəl xanım virusların tam quruluşunu kəşf etdi. Hansı ki, onun bu üsul ilə həmkarları ilə etdiyi digər kəşflər, onun həmkarlarına 1962-ci ildə "nobel mükafatı" qazandırdı. bütövlükdə 20-ci əsrin ikinci yarısında 2000-dən çox virus tam ətraflı şəkildə tədqiq olundu.



elektron mikroskop




rosalind franklin

Virusların mənşəyi indiyədək dəqiq bilinməsə də, yer kürəsində ilk həyat yarandıqdan bəri var olduqları ehtimal olunur, ancaq indiyədək ortaya mənşələri barədə 3 mühim hipotez atılmışdır:

- regressiv hipotez və ya cırlaşma hipotezi: bu hipotezə görə başlanğıcda viruslar böyük hüceyrələrdə parazit kimi həyat fəaliyyətini davam etdirən kiçik hüceyrələr kimi qəbul oluna bilər. müəyyən müddət sonra onlar lazım olmayan genləri itirib cırlaşaraq, virus halını alır. bəzi bakteriyalar var ki ( rickettsia və chlamydia onlar daşıyıcı hüceyrələrdə virusa bənzər həyat tərzi sürür və bu fakt bu hipotezi dəstəklməyə əsas verir.)

- hüceyrəvi mənşə hipotezi: bu hipotezə əsasən viruslar iri bir orqanizmin nuklein turşularının tərkib hissələri olub, sonradan oradan xilas olmuş orqanizmlər ola bilər. Xüsusi genlər mövcuddur ki hansı ki, elmi ədəbiyyatda " tullanan genlər" adlanır, bu hipotezin də doğruluğuna ehtimal verməyə imkan verir.

- mütəşəkkil-təkamül hipotezi: digər 2 hipotezdən fərqli olaraq bu hipotez belə qəbul edir ki, viruslar yer kürəsində həyat meydana gəlməyə başladıqda ilk əmələ gələn canlılar olub. Onlar yer kürəsində həyatın meydana gəlməsi zaman baş verən vacib reaksiyalar nəticəsində (baxma: miller-urey eksperimenti əmələ gəlib.)

eyni zamanda viruslardan fərqli olan prion adlanan zülalar var ki, onlar dnt və ya rnt daşımır, ancaq heyvanlarda müxtəlif xəstəliklərə səbəb olurlar.

viruslar haqqında ən çətin məsələlərdən biri onların canlı və yaxud cansız kimi klassifikasiya olunması barədədir. onlar genetik kod kimi həyata məxsus vacib elementləri özündə birləşdirsə də özlərinin hüceyrəvi strukturları yoxdur. özlərinə lazım olan maddələri ancaq daşıyıcı orqanizmdə parazit şəkildə yaşayaraq istehsal edirlər.

viruslar quruluş cəhətdən olduqca müxtəlif formalarda olur. ölçüləri isə əsasən 20 - 300 nanometr arasında dəyişir. Demək olar ki, çoxu optik mikroskoplarla görünmür. əsasən tərkibində ağır metallar həll olmuş məhlullar tökülmüş lövhələrin üzərini elektron mikroskopları ilə müşahidə etməklə onları təyin etmək olur.

tam bir virus hansı ki, virion adlandırılır, nukleid turşusu və onu qoruyan kapsid adlandırılan zülaldan ibarət olur. Kapsid virusa formanı verən hissədir və bu formanın özü virusun genomunda kodlaşdırılmış şəkildə olur. kodun zülallarla əlaqəli bu hissəsi nukleokapsid adlanır. ümumilikdə viruslar morfoloji xüsusiyyətlərinə görə 5 əsas formada olur:

-spiralşəkilli (helical);




-İkosaedr (20 üçbucaq üzə məxsus çoxüzlü);




-Prolate (orta basıq, qütblərə doğru meyilli);




-Qabıqlı və ya torbaşəkilli;




-mürəkkəb - yuxarıdakı halların heç birinə uyğun olmayan formada.



həmçinin genetik quruluşlarının morfoloji xüsusiyyətlərinə, onların tərkibində olan zolaqların sayına əsasən də viruslar klassifikasiya olunur.tərkibindəki nukleid turşusunun növündən asılı olaraq rnt virus və ya dnt virus adlandırıla bilər. genomları formaca xətti, dairəvi, və ya seqmentli ola bilər.zolaqların sayına görə 1 zolaqlı, 2 zolaqlı və ya bəzi hissələrdə 1, bəzi hissələrdə 2 zolaqlı ola bilər.


xətti genom



dairəvi genom



seqmentli genom

genom ölçüləri virusların növündən asılı olaraq dəyişir. Ən kiçik genom " circoviridae" adlı virusa məxsusdur ki, yalnız 2 zülalı öz genomunda kodlaşdırır, ən böyük genom isə 2500 fərqli zülalı kodlaşdıran "pandoraviruslar"-a aiddir. bir çox hallada rnt genomlar dnt genomlardan qısa olur. eyni zamanda viruslarda da genetik mutasiyalar müşahidə olunur. mutasiyalar vasitəsilə antiviral dərmanlara müqavimət də əmələ gətirə bilirlər. hüceyrəvi strukturları olmadığına görə hüceyrələr kimi bölünərək deyil, daşıyıcı orqanizmin resurslarından istifadə edərək öz nüsxələrini yaradaraq çoxalırlar.

adlandırılması və klassifikasıiyası virusların taksononomiyası üzrə beynəlxalq komitə tərəfindən təyin olunan sistem və baltimor sisteminə əsasən aparılır. İlk sistem virusların oxşar əlamətlərini əsas götürərək onlar növ, cins, sıra və s. formada klassifikasiya edir. İndiyə kimi 14 virus sırası, 143 virus ailəsi, 64 altailəsi, 846 cins və ümumilikdə 4958 növ virus təsnif olunub. baltimore klassifikasiyası isə onları özlərini nüsxələmə mexanizminə əsasən qruplaşdırır.

Tarix ərzində viruslar insanların həyatına sarsıdıcı zərbələr vurub. Onlar həm qrip, soyuqdəymə, suçiçəyi kimi ölümcül olmayan ümumi xəstəliklərə, həm də quduzluq, ebola, qiçs, sars kimi ölümcül xəstəliklərə səbəb olublar. virusların insanlara yoluxmasını və onlara yoluxmanın idarə olunmasını araşdıran virologiya sahəsi " viroloji epidemiologiya" adlanır. Yoluxuculuq vertikal və ya horizontal ola bilər. vertikal yoluxuculuğa misal olaraq, yeni doğulan körpənin "qiçs" və ya "hepatit c" ilə yoluxmuş ana vasitəsilə ana bətnində bu xəstəliyə yoluxmuş olmasını, horizontal yoluxuculuğa isə insandan insana keçən yoluxma mexanizmlərini misal gətirmək olar. horizontal yoluxuculuq virusların ən geniş yayılmış yoluxma mexanizmdir və qan, ağız suyu, cinsi yolla, nəcis və ya sidiklə təmasda olmaqla insanlar viruslara yoluxa bilər.

yoluxuculuğun yayılma sürətinə müxtəlif faktorlar - xəstəlik qeydə alınan ərazidəki insanların sayı, yaşı, yoluxanların sayı və s. öz təsirini göstərir. demək olar ki, bütün viruslarda inkubasiya periodu var ki, bu müddət ərzində onlar heç bir simptom biruzə vermirlər. Məsələn, "hiv" üçün bu rəqəm 2-20 il arası, quduzluq üçün 1 həftə- 1 il arası ola bilər. virusların yayılmasının qarşısını almaq üçün yoluxan şəxslər karantin altına alına, kütləvi tətillər elan oluna və vaksinlər istifadə oluna bilər. yayılma 1 ölkəni və ya reginonu əhatə etdikdə epidemiya, dünyaya yayıldıqda isə pandemiya adlanır.epidemiyalara, avropalı kolonistlərin amerikaya gətirdikləri çiçək xəstəliyini misal gətirmək olar. bunun nəticəsində güman olunur ki, amerikanın yerli əhalisinin 70 faizi məhv oldu və bunun nəticəsində də avropalılar orada rahat şəkildə koloniylar qura bildi. Digər bir pandemiya 1918-1920-ci iləəri əhatə edən ispan qripidir. Bu pandemiya nəticəsində müasir hesablamalara görə 100 milyon insan həyatını itirmişdir. Bu rəqəm təqribi olaraq o dövrkü dünya əhalisinin 5 faizini təşkil dir. "hiv" virusu da hal-hazırda pandemiya halını almışdır, və müasir dövrdə ən çox insanın yoluxduğu viruslardan biridir. dünyada təqribən 38.6 milyon insan hal-hazırda "qiçs" xəstəliyindən əziyyət çəkir. Dünya sağlamlıq təşkilatının hesablamalarına görə indiyə qədər 25 milyon insan bu xəstəlikdən vəfat edib. viroloji epidemiyalara 1976-cı ildə ilk dəfə qeydə alınan və əsasən qərbi afrikada yayılmış olan ebolanı da misal gətirəmək olar.

virusların onkovirus adladırılan növləri də var ki, onlar insanlarda onkoloji xəstəliklərə (bax: xərçəng) səbəb olurlar. xəçəngin baş vermə səbəbi əsasən daşıyıcının immun sistemindən asılı olsa da, "insan papillomavirusu", "hepatit b", "hepatit c", "kaposi sarcoma" virusları genetik kodda dəyişiklik yaradaraq hüceyrələrdə mutasiyalara səbəb olurlar. xüsusilə də, papiloma virusu dəri, anus və penis xərçənginin əsas səbəblərindən biridir.

viruslara qarşı müdafiə mexanizmi ya daşıyıcının öz immun sisteminin mübarizəsi ilə ola bilər və yaxud da vaksinlərin ya da antiviral dərmanların köməyilə. Vaksinaniya antiviral dərmanlarla müqayisədə həm daha effektiv, həm də daha ucuzdur. Hal-hazırda 13 növ viroloji xəstəliyi insanlardan tamamilə uzaq tuta bilən vaksinlər mövcuddur.

viruslar insanlarla yanaşı heyvanları, bitkiləri, bakteriyaları da yoluxdura bilər.çox halarda bitkilərə yoluxanlar heyanlara və insanlara, heyvanlara yoluxanlar isə insanlara və bitkilərə yoluxmur.virusların bakteriyalara yoluxan növləri bakteriofaqlar - virusların növlərinin sayının böyük hissəsini təşkil edir. eyni zamandan dünya okeanında ən çox tapılan orqanizmlər viruslardır. dünya okeanında bakteriofaqların sayı bakteriyalardan 10 dəfə daha çoxdur və hər 1 kub millimertr dəniz suyunda 250 milyon bakteriofaq mövcuddur.


tütün mozaikası virusunun tütündə törətdiyi xəstəlik



quduzluq virusuna yoluxmuş it



viruslar təkamülü sürətləndirən ən əsas faktorlardan biridir. Onlar genlərin növlər arasında ötürülməsində ən effektiv vasitə hesab olunur.onlar bakteriyaların son universal əcdadının ayrılmasından əvvələ qədər təkamüldə təkbaşına ən zəruri rolu oynayıblar.


mənbə:

https://en.wikipedia.org/wiki/Virus
https://www.britannica.com/science/virus
https://en.wikipedia.org/wiki/Louis_Pasteur
https://en.wikipedia.org/wiki/Rosalind_Franklin
https://en.wikipedia.org/wiki/Pathogen
https://en.wikipedia.org/wiki/Rabies
https://en.wikipedia.org/wiki/Tobacco_mosaic_virus
https://en.wikipedia.org/wiki/Electron_microscope

1984-85 serie a sezonu | idman

red hot chili peppers | musiqi

kodak

1986 klivlend şar festivalı | tarix

(youtube: )

i̇qbal bano | musiqi

həzəc bəhri ★ wiki | ədəbiyyat

bu sifarişi verən: maharramakperov

əruz vəzninin 19 bəhrindən biri, Azərbaycan ədəbiyyatında rəməl bəhri ilə yanaşı, ən çox işlənən bəhr. Başqa sözlə, "leyli və Məcnun həzəci" də deyirlər, ədəbiyyatımızda həqiri xaricində bütün sənətkarların "leyli və Məcnun" poemasını bu bəhrdə yazmasına görə. Ərəbcədən tərcümədə cəh-cəh, xoşagələn avaz mənasını verir. Həzəclə yazılan şeirlər rəməl bəhrinə nəzərən axıcı, tez əzbərlənən olur. Müxtəlif növləri olsa da, Əsas qəlibi "məfailün" qəlibinin dörd dəfə təkrarından əmələ gəlir:
Məni candan usandırdı, cəfadan yar usanmazmı?
Fələklər yandı ahimdən, muradım şəmi yanmazmı?
* bu qəzəl müsəmməd qəzəl də adlandırılır, bütün misraları iki bərabərölçülü hissəyə bölünür

Eyni zamanda, Məhəmməd füzulinin, mirzə ələkbər sabirin ən çox müraciət etdiyi bəhrdir. Füzulinin "məni candan usandırdı" şeiri, "leyli və məcnun", "söhbətül-əsmar" poemaları, müəllifi bəlli olmayan "dastani-əhməd hərami" poeması, imadəddin nəsiminin " sığmazam", "mən mülki-cahan.." qəzəlləri, mirzə Ələkbər sabirin "əkinçi", "nə işim var?", "Bakı fəhlələrinə" şeirləri bu Bəhrdə yazılmışdır.

davide moscardelli | idman